Lisenziya sahibinin bazarda üstün mövqedən istifadəsi necə tənzimlənir?

Sahibkarlar bəzən müqaviləyə şərt yazırlar ki, ‘müştəri rəqib şirkətdən mal almasın’ və ya ‘xidmət yalnız bizdən alınsın’. Bu, digər şirkətlərin bazara girişini məhdudlaşdırırsa haqsız rəqabətə gətirib çıxarır.

Bir şirkətin haqsız rəqabət praktikalarından zərərçəkən istehlakçı və ya rəqib sahibkar, bunu rəqabət orqanına şikayət edə bilər. Şikayət, yazılı formada sübutlarla (məsələn, müqavilələr, qiymət cədvəlləri, reklam materialları və s.) birlikdə təqdim edilə bilər. Orqan bu şikayəti araşdırmalı və qanun pozuntusu aşkarlanarsa, müvafiq tədbirlər görməlidir.

Qlobal şirkətlər bir neçə ölkədə eyni anda rəqabəti poza bilər. Dünya miqyasında antiinhisar orqanları bir-birinə məlumat ötürə və ortaq istintaq apara bilər. Məsələn, Avropa Komissiyası, ABŞ FTC, Azərbaycandakı qurumlar müəyyən razılaşmalarla informasiya mübadiləsi edirlər.

Dövlət proteksionist siyasət apararaq idxal rüsumlarını yüksəldir, yerli istehsalçıya vergi güzəşti təqdim edir. Bu, yerli istehsalçını qoruya bilər. Eyni zamanda rəqabətin qlobal səviyyədə azalmasına və istehlakçıların daha baha mallar almağına səbəb olur.

Online platformalar arasında bazar payı yüksək olanlar kiçik satıcıları sıxışdıra, öz üstünlük verdikləri məhsulları ön sıralara qoya bilər. Bu, kiçik rəqiblərin görünməz qalmasına və haqsız rəqabətə səbəb olur. İnternet mühitində algoritmlər də manipulyasiya üçün vasitə ola bilər.

Qanunvericilikdə rəqabəti məhdudlaşdıran sazişlər dedikdə, iki və ya daha çox sahibkar arasında bazar payını bölüşdürmək, qiymətləri razılaşdırmaq, istehsalı azaltmaq və ya bazara girişə maneə yaratmaq məqsədi ilə edilən gizli razılaşmalar nəzərdə tutulur. Bu cür sazişlər rəqiblərə qarşı qəsdən üstünlük əldə etmək və istehlakçılara zərər vurmaq üçün edilir.

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.

Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra bazar iqtisadiyyatı keçidində antiinhisar qanunlar formalaşdırdı. 1993-cü ildə “Rəqabət haqqında” ilk qanuni aktlar yarandı, daha sonra yenilənərək Rəqabət Məcəlləsi təsdiqləndi. Bu, sovet planlı iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına keçidin nəticəsidir.

Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti, şirkətlərin maliyyə qeydlərini, yazışmalarını, müqavilələrini yoxlamaq, sorğu göndərmək, şahidləri dindirmək kimi hüquqlara sahibdir. Bu səlahiyyətlər antinhisar tədqiqatlarının aparılması üçün nəzərdə tutulur. Əsas məqsəd qanun pozuntusunu sübut etmək və ya bəraət qazandırmaqdır.