Lobbiçilik fəaliyyəti rəqabəti poza bilərmi?

Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra bazar iqtisadiyyatı keçidində antiinhisar qanunlar formalaşdırdı. 1993-cü ildə “Rəqabət haqqında” ilk qanuni aktlar yarandı, daha sonra yenilənərək Rəqabət Məcəlləsi təsdiqləndi. Bu, sovet planlı iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına keçidin nəticəsidir.

Qanunvericilikdə rəqabəti məhdudlaşdıran sazişlər dedikdə, iki və ya daha çox sahibkar arasında bazar payını bölüşdürmək, qiymətləri razılaşdırmaq, istehsalı azaltmaq və ya bazara girişə maneə yaratmaq məqsədi ilə edilən gizli razılaşmalar nəzərdə tutulur. Bu cür sazişlər rəqiblərə qarşı qəsdən üstünlük əldə etmək və istehlakçılara zərər vurmaq üçün edilir.

İqtisadiyyatda inhisar, bir şirkətin bazarda müstəsna olaraq böyük paya sahib olması və rəqibləri sıxışdıraraq xidmət və ya məhsulun qiymətini, habelə keyfiyyətini istədiyi kimi tənzimləməsi halıdır. Rəqabət Məcəlləsinə görə inhisar şirkəti, bazarda rəqiblərin daxil olmasına maneələr yaratmağa və istehlakçıların seçimlərini məhdudlaşdırmağa səbəb ola bilər. Bu isə ədalətsiz rəqabət mühitinə gətirib çıxarır.

Haqsız və yanıltıcı reklamlar da rəqabət hüququnun pozuntularına gətirib çıxarır. Bir şirkət özünü olduğundan üstün, rəqiblərini isə alçaldıcı formada təqdim edə bilər. Bu isə istehlakçıları aldatmaqla bazarda ədalətsiz üstünlük qazandırır. Həmçinin yalnış məlumat yaymaq rəqiblərin nüfuzuna xələl yetirir.

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.

Rəqabət hüququnun köməyi ilə ədalətli bazar formalaşdıqca, istehlakçı seçim imkanına, münasib qiymətə və keyfiyyətli məhsullara nail olur. Yəni rəqabət qanunlarının məqsədlərindən biri də istehlakçıların marağını qorumaqdır. Haqsız rəqabət istehlakçılara zərər verir.

Tender elan edilir, amma şərtlər elə yazılır ki, yalnız bir şirkət uyğun gəlir, başqalarının şansı azalır. Məsələn, həddən artıq spesifik texniki tələblər. Bu, rəqabətin qəsdən məhdudlaşdırılması deməkdir.

Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti, şirkətlərin maliyyə qeydlərini, yazışmalarını, müqavilələrini yoxlamaq, sorğu göndərmək, şahidləri dindirmək kimi hüquqlara sahibdir. Bu səlahiyyətlər antinhisar tədqiqatlarının aparılması üçün nəzərdə tutulur. Əsas məqsəd qanun pozuntusunu sübut etmək və ya bəraət qazandırmaqdır.

Damping, hər hansı şirkətin mallarını xarici bazarda maya dəyərindən də aşağı qiymətə satmasıdır. Yerli bazarda da bəzən bu taktikadan istifadə olunur. Nəticədə rəqiblər malın maya dəyəri ilə rəqabət apara bilmir, iflasa sürüklənir. Damping qısa müddətli olsa da, bazarda uzunmüddətli rəqabətə zərər vurur.