Vəsiyyət necə düzgün tərtib olunur? Tam bələdçi

Həyatın qeyri-müəyyənliyini qəbul etmək çətin olsa da, gələcəyə ağıllı şəkildə hazırlaşmaq, sevdiklərinizin rifahını təmin etmək hər bir məsuliyyətli şəxsin borcudur. Xüsusilə miras məsələləri ailə daxilində ciddi anlaşılmazlıqlara və hüquqi mübahisələrə səbəb ola bilər. Bəs bu risklərin qarşısını necə almaq olar? Cavab sadədir: düzgün tərtib edilmiş vəsiyyətnamə ilə. Bu tam bələdçi sizə vəsiyyət necə düzgün tərtib olunur sualına ətraflı cavab verəcək, bütün hüquqi incəlikləri aydın və anlaşıqlı şəkildə izah edəcək.

Vəsiyyətnamə, sizin sağlığınızda əmlakınızın vəsiyyət edən şəxs öldükdən sonra kimə və hansı şərtlər altında keçəcəyini müəyyənləşdirən hüquqi sənəddir. Azərbaycan qanunvericiliyi bu sahədə dəqiq qaydalar müəyyən edir və bu qaydalara əməl etmək, arzularınızın tam şəkildə yerinə yetirilməsinə zəmanət verir. Bu məqalə, vərəsəlik planlaşdıran hər kəs üçün etibarlı bir yol xəritəsi olacaq və gələcəyiniz üçün əmin-amanlıq yaratmağınıza kömək edəcəkdir.

Vəsiyyətnamə Nədir və Niyə Vacibdir?

Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əsasən, vəsiyyətnamə — vəsiyyət edən şəxsin öz ölümündən sonra əmlakının və ya onun bir hissəsinin öz istədiyi şəxslərə keçməsi barədə şəxsi sərəncamıdır. Bu sənəd, qanuni vərəsəlik qaydalarını dəyişdirməyə imkan verir. Yəni, əgər siz əmlakınızın qanunda nəzərdə tutulan qaydada (növbəlilik prinsipinə əsasən) deyil, öz şəxsi arzularınıza uyğun bölüşdürülməsini istəyirsinizsə, vəsiyyətnamə sizin əsas vasitənizdir.

Vəsiyyətnamənin vacibliyi bir neçə əsas səbəblə izah olunur:

• Şəxsi İstəklərin Təminatı: Əmlakınızın tamamilə sizin iradənizə uyğun paylanmasını təmin edir.
• Mübahisələrin Qarşısının Alınması: Ailə üzvləri arasında mirasla bağlı yarana biləcək potensial mübahisələri minimuma endirir.
• Məhdudiyyətli Şəxslərin Müdafiəsi: Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan yaxınlarınıza (məsələn, əlil övladınıza) əlavə dəstək təmin etmək üçün istifadə oluna bilər.
• Vergi Optimallaşdırılması: Bəzi hallarda, düzgün planlaşdırma ilə vergi yükünü azalda bilər (baxmayaraq ki, Azərbaycanda miras vergisi yoxdur, müəyyən dövlət rüsumları mövcuddur).

Vəsiyyətnamənin Növləri və Tərtib Qaydaları

Vəsiyyətnamənin Azərbaycanda iki əsas növü mövcuddur:

1. Notariat Qaydasında Təsdiq Olunmuş Vəsiyyətnamə

Bu, ən etibarlı və ən çox yayılmış vəsiyyətnamə növüdür. Notariat vəsiyyətnaməsi yazılı şəkildə tərtib olunur və notarius tərəfindən təsdiq edilir. Proses aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

• Yazılı Forma: Vəsiyyətnamə mütləq yazılı formada olmalıdır. O, vəsiyyət edənin özü tərəfindən yazıla və ya notarius tərəfindən onun sözlərindən yazılıb, sonra vəsiyyət edənə oxunaraq imzalanıla bilər.
• İmza: Vəsiyyətnaməni vəsiyyət edən şəxs öz əli ilə imzalamalıdır. Əgər vəsiyyət edən fiziki qüsurlarına, xəstəliyinə və ya savadsızlığına görə özü imza edə bilmirsə, onun xahişi ilə, notariusun iştirakı ilə başqa bir şəxs imzalaya bilər (bu halda səbəb göstərilir).
• Tarix və Yer: Vəsiyyətnamənin tərtib edildiyi tarix və yer mütləq göstərilməlidir.
• Şahidlərin İştirakı (Seçim): Notariat qaydasında təsdiq edilən vəsiyyətnamədə şahidlərin iştirakı məcburi deyil, lakin vəsiyyət edənin istəyi ilə iki şahid iştirak edə bilər. Şahidlər sənədi imzalamalı və onların şəxsiyyətini təsdiq edən məlumatlar qeyd edilməlidir.
• Notariat Təsdiqi: Notarius vəsiyyət edənin şəxsiyyətini müəyyən edir, onun fəaliyyət qabiliyyətini yoxlayır, sənədin məzmununun qanunvericiliyə uyğunluğunu və vəsiyyət edənin iradəsini əks etdirdiyini təsdiqləyir. Daha sonra vəsiyyətnaməyə təsdiqedici qeyd yazılır və notarius tərəfindən imzalanır, möhür vurulur.

2. Əlyazma Şəklində Vəsiyyətnamə

Bu növ vəsiyyətnamə daha az rast gəlinən və daha çox risk daşıyan bir formadır. Qanunvericilik buna da imkan versə də, etibarlılığı sübut etmək üçün xüsusi tələblər mövcuddur:

• Tamamilə Əlyazma: Əlyazma vəsiyyətnaməsi tamamilə vəsiyyət edənin öz əli ilə yazılmalı və imzalanmalıdır. Kompüterdə yazılmış və ya çap edilmiş sənədin sadəcə imzalanması onu etibarsız edəcək.
• Tarix: Vəsiyyətnamənin tərtib edildiyi tarix mütləq göstərilməlidir. Tarixin olmaması və ya qeyri-dəqiq olması sənədin etibarsız sayılmasına səbəb ola bilər.
• Qeydiyyat: Əlyazma vəsiyyətnaməsinin notarial qaydada qeydiyyata alınması məcburi deyil, lakin bu, onun etibarlılığının sübut edilməsində çətinliklər yarada bilər. Notariusda qeydə alınmaması vəsiyyətnamənin mövcudluğunu miras qoyandan sonra sübut etmək zərurəti yaradır.

Xüsusi hallarda (məsələn, xəstəxanalarda, səfərlərdə, hərbi hissələrdə) tərtib edilən vəsiyyətnamələr də qanunla müəyyən edilmiş xüsusi qaydalara əməl edilməklə etibarlı sayıla bilər.

Vəsiyyətnaməyə Nələr Daxil Edilə Bilər?

Vəsiyyətnamə vasitəsilə siz aşağıdakı məsələlər barədə sərəncam verə bilərsiniz:

• Əmlakın Bölüşdürülməsi: Özünüzə məxsus istənilən əmlakı (daşınmaz əmlak, avtomobil, bank hesabları, səhmlər, qiymətli əşyalar və s.) istədiyiniz şəxslərə (fiziki və ya hüquqi şəxslər, həmçinin dövlət) miras qoya bilərsiniz.
• Vəsiyyətnamənin İcraçısının Təyin Edilməsi: Vəsiyyətnamənin icrasını həyata keçirəcək bir şəxsi (icraçı) təyin edə bilərsiniz. Bu şəxs mirası idarə edəcək və sizin göstərişlərinizə uyğun olaraq vərəsələr arasında bölüşdürəcək.
• Mirasdan Məhrumetmə: Qanuni vərəsələrdən birini və ya bir neçəsini mirasdan məhrum edə bilərsiniz. Lakin bu halda da məcburi pay haqqı olan şəxslər istisnadır.
• Vəsiyyət Yükləmələri: Miras alan şəxslərə müəyyən öhdəliklər qoya bilərsiniz (məsələn, kiminsə qayğısına qalmaq, müəyyən xeyriyyə məqsədləri üçün istifadə etmək).
• Qəyyum Təyin Edilməsi: Yetkinlik yaşına çatmayan övladlarınız üçün qəyyum təyin edə bilərsiniz.

Məcburi Pay Haqqı: Unudulmamalıdır!

Azərbaycan qanunvericiliyində “məcburi pay” deyilən bir anlayış var ki, bu, vəsiyyətnamə tərtib edərkən mütləq nəzərə alınmalıdır. Hətta vəsiyyətnamədə qeyd olunmasa və ya mirasdarı məhrum etmək istəsəniz belə, müəyyən şəxslər mirasın müəyyən bir hissəsinə qanunla sahib olacaqlar. Kimlər məcburi pay sahibidir?

• Vəsiyyət edənin yetkinlik yaşına çatmayan uşaqları.
• Vəsiyyət edənin əlil uşaqları.
• Vəsiyyət edənin əlil valideynləri.
• Vəsiyyət edənin əlil həyat yoldaşı.

Bu şəxslər, vəsiyyətnamənin məzmunundan asılı olmayaraq, qanun üzrə miras alan vərəsələrə düşəcək payın yarısından az olmayan hissəsinə (məcburi paya) sahibdirlər. Bu qayda vəsiyyət azadlığını müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırır, lakin zəif sosial qrupların müdafiəsini təmin edir. Məhz bu səbəbdən, vəsiyyət tərtib edərkən hüquqşünasla məsləhətləşmək kritik əhəmiyyət kəsb edir.

Praktiki Məsləhətlər və Yol Verilən Səhvlər

Düzgün vəsiyyətnamə tərtib etmək üçün bu məsləhətlərə əməl edin:

• Hüquqşünasa Müraciət Edin: Azərbaycanın hüquqi mühitində vəsiyyət necə düzgün tərtib olunur sualına ən etibarlı cavabı bir mütəxəssis verə bilər. Hüquqşünas sizin vəziyyətinizi analiz edəcək, məcburi pay haqqını nəzərə alacaq və bütün hüquqi tələblərə cavab verən bir sənəd hazırlamağa kömək edəcək.
• Aydın və Dəqiq Olun: Vəsiyyətnamədə qeyri-müəyyən ifadələrdən çəkinin. Kimə nəyi miras qoyduğunuzu, şəxslərin tam adlarını və əmlakın təsvirini dəqiq göstərin.
• Daim Yeniləyin: Həyat şəraitiniz (evlilik, boşanma, övladın doğulması, əmlakın dəyişməsi) dəyişdikcə vəsiyyətnamənizi yeniləməyi düşünün. Köhnəlmiş bir vəsiyyətnamə arzularınızı əks etdirməyə bilər.
• Sənədin Yerini Bildirin: Etibar etdiyiniz şəxsə və ya vəsiyyətnamənin icraçısına sənədin harada saxlandığı barədə məlumat verin (məsələn, notariusda, bank seyfində).
• Borcları Nəzərə Alın: Miras təkcə əmlak deyil, həm də borcları əhatə edə bilər. Bu məsələləri də aydın şəkildə qeyd etmək vacibdir.

Yol Verilən Ümumi Səhvlər:

• Qeyri-müəyyən İfadələr: “Əmlakımı yaxınlarıma qoyuram” kimi ifadələr mübahisələrə yol açır.
• Məcburi Payın Nəzərə Alınmaması: Bu, vəsiyyətnamənin bir hissəsinin ləğv edilməsinə səbəb ola bilər.
• Forma Tələblərinə Əməl Etməmək: İmza, tarix, notarius təsdiqi kimi formal tələblərə riayət etməmək sənədi etibarsız edir.
• Köhnəlmiş Vəsiyyətnamə: Həyat dəyişiklikləri fonunda vəsiyyətnaməni yeniləməmək.

Nəticə

Vəsiyyətnamə tərtib etmək, gələcəyinizə investisiya qoymaq və sevdiklərinizə əmin-amanlıq bəxş etmək deməkdir. Bu, sadəcə bir sənəd deyil, sizin son iradənizin və ailənizə olan qayğınızın təzahürüdür. Düzgün tərtib olunmuş vəsiyyətnamə vasitəsilə siz əmlakınızın sizin istəklərinizə uyğun şəkildə paylanmasını təmin edə, ailə üzvləri arasında narazılıqların qarşısını ala və miras prosesini asanlaşdıra bilərsiniz.

Bu məsələlərdə peşəkar hüquqi dəstək almaq, sənədinizin tamamilə qanuni və etibarlı olmasını təmin edəcəkdir. Hər hansı bir şübhə və ya sualınız yaranarsa, mütəxəssislərə müraciət etməkdən çəkinməyin.

Gələcəyinizi indi planlaşdırın və sevdiklərinizin rifahını təmin edin. Hər bir detalın qanunvericiliyə uyğun olaraq nəzərə alınması üçün peşəkar yardımdan faydalanın.

Vəsiyyət layihənizi hüquqi baxış üçün göndərin.