Antiinhisar qanunvericiliyinin pozulmasında fiziki şəxslərin rolu

Rəqabət hüququ iqtisadiyyatın sağlam şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün qanunla müəyyənləşdirilən qaydaları əhatə edir. Bu qaydalar bazarda inhisarçılığın, sui-istifadə hallarının, məhdud rəqabət mühitinin qarşısını almağa və istehlakçıların maraqlarını qorumağa yönəlmişdir. Azərbaycan qanunvericiliyi, Rəqabət Məcəlləsi və digər normativ aktlar vasitəsilə, sahibkarlar arasında ədalətli rəqabət mexanizmini təmin etməyi hədəfləyir. Beləliklə, qanun, sərbəst bazar prinsiplərinə xələl gətirəcək bütün hərəkətlərin qarşısını alır və rəqabət mühitinin qorunmasına zəmin yaradır.

Orqan cərimə kəsərsə, hədəf şirkət bu qərarı icra etməlidir, amma qərarla razı deyilsə məhkəməyə şikayət edə bilər. Məhkəmə orqan qərarını ləğv edə və ya dəyişdirə, yaxud təsdiqləyə bilər. Bu, hüquqi müdafiə mexanizmidir.

Qanunvericilikdə rəqabəti məhdudlaşdıran sazişlər dedikdə, iki və ya daha çox sahibkar arasında bazar payını bölüşdürmək, qiymətləri razılaşdırmaq, istehsalı azaltmaq və ya bazara girişə maneə yaratmaq məqsədi ilə edilən gizli razılaşmalar nəzərdə tutulur. Bu cür sazişlər rəqiblərə qarşı qəsdən üstünlük əldə etmək və istehlakçılara zərər vurmaq üçün edilir.

Qlobal texnoloji dəyişikliklər, e-ticarətin sürətli böyüməsi, rəqəmsal platformaların genişlənməsi yeni hüquqi tənzimləmələr tələb edir. Azərbaycanda da bu sahədə yenilənmiş Rəqabət Məcəlləsi layihələri müzakirə olunur, bazar nəzarəti gücləndiriləcək.

Bir şirkət rəqibin məhsuluna çox bənzər qablaşdırma dizaynı seçir, istehlakçı onları ayırd edə bilmir. Sonda haqsız rəqabətə səbəb olur, çünki müştərilər səhvən o məhsulu alır.

Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra bazar iqtisadiyyatı keçidində antiinhisar qanunlar formalaşdırdı. 1993-cü ildə “Rəqabət haqqında” ilk qanuni aktlar yarandı, daha sonra yenilənərək Rəqabət Məcəlləsi təsdiqləndi. Bu, sovet planlı iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına keçidin nəticəsidir.

Şirkətlərin qanunverici və ya icraedici orqanlara təsir edərək özlərinə xüsusi güzəştlər əldə etməsi bazarda ayrı-seçkiliyə səbəb ola bilər. Bu, rəqabət prinsipini pozur. Məsələn, xüsusi vergi güzəşti, dövlət sifarişi yaxud lisenziya tələblərindən kənarlaşma kimi imtiyazlar ədalətli olmayacaq.

Reketçilik cinayət xarakterli, zor və təhdidlə sahibkardan maddi tələb etmə və ya fəaliyyətinə müdaxilədir. Rəqabət hüququ isə bazar payı, qiymət razılaşmaları, inhisarçılıq kimi iqtisadi pozuntuları əhatə edir. Hər ikisi biznesin inkişafına mane olur, amma hüquqi təsnifatları ayrıdır.

İnhisarçı mövqeyə malik şirkət, bazarda rəqibi olmadığı üçün qiymətləri artıra, keyfiyyəti aşağı sala və yaxud istehsal həcmini qəsdən azalda bilər. Bu isə istehlakçıların mənafeyinə zərbə vurur, bazarın sağlam rəqabət prinsiplərini pozur. Nəticədə iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir, yenilik və texnoloji irəliləyiş üçün stimullar azalır, ümumilikdə sərbəst bazar mühitinə mənfi təsir göstərir.