Lisenziya sahibinin bazarda üstün mövqedən istifadəsi necə tənzimlənir?

Online platformalar arasında bazar payı yüksək olanlar kiçik satıcıları sıxışdıra, öz üstünlük verdikləri məhsulları ön sıralara qoya bilər. Bu, kiçik rəqiblərin görünməz qalmasına və haqsız rəqabətə səbəb olur. İnternet mühitində algoritmlər də manipulyasiya üçün vasitə ola bilər.

Qlobal şirkətlər bir neçə ölkədə eyni anda rəqabəti poza bilər. Dünya miqyasında antiinhisar orqanları bir-birinə məlumat ötürə və ortaq istintaq apara bilər. Məsələn, Avropa Komissiyası, ABŞ FTC, Azərbaycandakı qurumlar müəyyən razılaşmalarla informasiya mübadiləsi edirlər.

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.

Məsələn, iki kiçik şirkət bazarın cüzi hissəsini tutur və birləşmə ilə daha effektiv istehsala nail olmaq istəyir. Bu o zaman zidd deyil ki, bazarda digər rəqiblər də mövcud olsun, inhisar payı formalaşmasın. Üstəlik istehlakçının seçimi artsın.

Bazarda xammal təchizatçısı olan şirkət, rəqibləri üçün material satışını qəsdən əngəlləyir və ya yüksək qiymət müəyyən edir. Nəticədə rəqiblər məhsul istehsal edə bilmir və bazardan çıxırlar. Bu, inhisarçı strategiya kimi dəyərləndirilir.

Əgər bazarda rəqabət yoxdursa, şirkətlər qiyməti yüksək, keyfiyyəti isə aşağı saxlamağa meylli olur. Çünki alternativ olmadıqda istehlakçılar məcburən həmin xidməti/malı alır. Bu həm istehlakçı büdcəsinə zərər vurur, həm də yenilik və inkişafı boğur.

Bəzən böyük şirkətlər innovasiya yatırımlarını daha rahat edir, geniş resursları var. Amma inhisar eyni zamanda qiymətlərin qaldırılması, yenilikləri gecikdirmə riski yaradır. Necə balans yaranır?

Bir şirkətin haqsız rəqabət praktikalarından zərərçəkən istehlakçı və ya rəqib sahibkar, bunu rəqabət orqanına şikayət edə bilər. Şikayət, yazılı formada sübutlarla (məsələn, müqavilələr, qiymət cədvəlləri, reklam materialları və s.) birlikdə təqdim edilə bilər. Orqan bu şikayəti araşdırmalı və qanun pozuntusu aşkarlanarsa, müvafiq tədbirlər görməlidir.

Sağlam rəqabət, innovasiya, məhsul keyfiyyəti və səmərəli idarəetməyə yol açır. Şirkətlər daha yaxşı xidmət, münasib qiymətlər təklif etmək məcburiyyətində qalırlar. Bu da istehlakçı məmnuniyyətini yüksəldir, milli iqtisadiyyatı gücləndirir.