Rəqabət hüququnda hakim mövqeli şirkət üçün bazar payı neçə faizdir?

Franchise sahibi (franchisor) bəzən franchise alanlara (franchisee) başqa məhsullar satmağı qadağan edir, fiyat siyasətinə müdaxilə edir. Bu hallar ədalətli rəqabətə zidd ola bilər. Amma franchise sisteminin özünü qoruma tələbləri də var.

Texnoloji platformalar, sosial şəbəkələr və axtarış motorları bazarda böyük istifadəçi bazasına malikdirlər. Bu gücdən istifadə edərək, reklam bazarını, platformada yerləşdirilən kontenti və sair amilləri istədikləri kimi tənzimləyib rəqibləri sıxışdıra bilərlər. Qanun buna qarşı tədbirlər nəzərdə tutur.

Qlobal şirkətlər bir neçə ölkədə eyni anda rəqabəti poza bilər. Dünya miqyasında antiinhisar orqanları bir-birinə məlumat ötürə və ortaq istintaq apara bilər. Məsələn, Avropa Komissiyası, ABŞ FTC, Azərbaycandakı qurumlar müəyyən razılaşmalarla informasiya mübadiləsi edirlər.

Bəzən böyük şirkətlər innovasiya yatırımlarını daha rahat edir, geniş resursları var. Amma inhisar eyni zamanda qiymətlərin qaldırılması, yenilikləri gecikdirmə riski yaradır. Necə balans yaranır?

Sahibkarlar bəzən müqaviləyə şərt yazırlar ki, ‘müştəri rəqib şirkətdən mal almasın’ və ya ‘xidmət yalnız bizdən alınsın’. Bu, digər şirkətlərin bazara girişini məhdudlaşdırırsa haqsız rəqabətə gətirib çıxarır.

Əgər bazarda rəqabət yoxdursa, şirkətlər qiyməti yüksək, keyfiyyəti isə aşağı saxlamağa meylli olur. Çünki alternativ olmadıqda istehlakçılar məcburən həmin xidməti/malı alır. Bu həm istehlakçı büdcəsinə zərər vurur, həm də yenilik və inkişafı boğur.

Bir çox hallarda cərimələrlə kifayətlənilir. Bəs daha ağır nəticəli kartel və ya inhisar pozuntusu olduqda şirkət rəhbərliyi cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilərmi?

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.

Bir şirkətin haqsız rəqabət praktikalarından zərərçəkən istehlakçı və ya rəqib sahibkar, bunu rəqabət orqanına şikayət edə bilər. Şikayət, yazılı formada sübutlarla (məsələn, müqavilələr, qiymət cədvəlləri, reklam materialları və s.) birlikdə təqdim edilə bilər. Orqan bu şikayəti araşdırmalı və qanun pozuntusu aşkarlanarsa, müvafiq tədbirlər görməlidir.