Rəqabət hüququnun iqtisadiyyatın inkişafına töhfəsi nədir?

Rəqəmsal dövrün imkanları sayəsində şirkətlər bazar payı, qiymət dinamiki haqda məlumatları tez-tez paylaşır. Bu, bəzən kartelləşməyə yol aça bilər, çünki rəqiblər bir-birinin strategiyasını asanlıqla proqnozlaşdırır.

Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti, şirkətlərin maliyyə qeydlərini, yazışmalarını, müqavilələrini yoxlamaq, sorğu göndərmək, şahidləri dindirmək kimi hüquqlara sahibdir. Bu səlahiyyətlər antinhisar tədqiqatlarının aparılması üçün nəzərdə tutulur. Əsas məqsəd qanun pozuntusunu sübut etmək və ya bəraət qazandırmaqdır.

Azərbaycan müstəqillik əldə edəndən sonra bazar iqtisadiyyatı keçidində antiinhisar qanunlar formalaşdırdı. 1993-cü ildə “Rəqabət haqqında” ilk qanuni aktlar yarandı, daha sonra yenilənərək Rəqabət Məcəlləsi təsdiqləndi. Bu, sovet planlı iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına keçidin nəticəsidir.

Yalnız dövlət orqanları deyil, pozuntudan zərər çəkən bütün tərəflər, o cümlədən istehlakçılar və rəqiblər məhkəməyə müraciət edə bilər. Bu, rəqabət hüququnun mülki-hüquqi müstəvidə icrasını təmin edir. Onlar maddi zərərin, hətta mənəvi zərərin ödənilməsini tələb edə bilərlər.

Şirkət rəhbərləri və menecerləri qəsdən razılaşmalar edirsə, hüquqi şəxs cərimələnir. Bəs fiziki şəxs kimi o menecerlər fərdi cavabdeh ola bilərmi?

Ölkənin antiinhisar orqanı, şirkətlərin antiinhisar qanunvericiliyini pozduğunu təsdiqləyən sübutlar əldə edərsə, onlara qarşı pul cərimələri və ya məhdudlaşdırıcı tədbirlər tətbiq edir. Bu qərar rəsmi sənədlə elan olunur və müddət göstərilir.

Rəqabət hüququnun köməyi ilə ədalətli bazar formalaşdıqca, istehlakçı seçim imkanına, münasib qiymətə və keyfiyyətli məhsullara nail olur. Yəni rəqabət qanunlarının məqsədlərindən biri də istehlakçıların marağını qorumaqdır. Haqsız rəqabət istehlakçılara zərər verir.

İnhisarçı mövqeyə malik şirkət, bazarda rəqibi olmadığı üçün qiymətləri artıra, keyfiyyəti aşağı sala və yaxud istehsal həcmini qəsdən azalda bilər. Bu isə istehlakçıların mənafeyinə zərbə vurur, bazarın sağlam rəqabət prinsiplərini pozur. Nəticədə iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir, yenilik və texnoloji irəliləyiş üçün stimullar azalır, ümumilikdə sərbəst bazar mühitinə mənfi təsir göstərir.

Bəzi şirkətlər rəqiblərini sosial mediada qaralama, təhqir, yalan məlumat yaymaq vasitəsilə nüfuzdan salır. Bu, haksız rəqabət sayılarmı?