Rəqabəti məhdudlaşdıran sazişlər qanunla necə tənzimlənir?

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.

Antiinhisar mübahisəsi araşdırma mərhələsindədirsə və əsaslı şübhələr varsa, orqan bazarda vəziyyəti qaydaya salmaq üçün müvəqqəti tədbirlər təyin edə bilər. Məsələn, şirkətə bəzi əməliyyatları aparmağı qadağan etmək, satışı məhdudlaşdırmaq və s.

Kartel razılaşmaları, şirkətlərin bazarda rəqabəti məhdudlaşdıran, qiymətləri süni şəkildə qaldıran və bazarı bölüşdürən gizli anlaşmalarıdır. Bu anlaşmalar adətən yazılı deyil, şifahi şəkildə baş verir və aşkarlanması çətindir. Amma rəqabət qurumları maliyyə, mühasibatlıq sənədləri, şirkət yazışmaları, məlumat bazaları və hətta anonim məlumatlardan yararlanaraq kartelləri üzə çıxara bilirlər.

Ümumi qəbul edilən meyar, şirkətin bazar payı 35-40%-dən yuxarıdırsa, hakim mövqeyə yaxın sayılır. Amma bu rəqəm sektordan asılı olaraq dəyişə bilər. Habelə bazarın quruluşu, rəqiblərin sayı, bazara giriş maneələri də nəzərə alınır. Təkcə faiz kifayət deyil, digər faktorlar da dəyərləndirilir.

Online platformalar arasında bazar payı yüksək olanlar kiçik satıcıları sıxışdıra, öz üstünlük verdikləri məhsulları ön sıralara qoya bilər. Bu, kiçik rəqiblərin görünməz qalmasına və haqsız rəqabətə səbəb olur. İnternet mühitində algoritmlər də manipulyasiya üçün vasitə ola bilər.

Yalnız dövlət orqanları deyil, pozuntudan zərər çəkən bütün tərəflər, o cümlədən istehlakçılar və rəqiblər məhkəməyə müraciət edə bilər. Bu, rəqabət hüququnun mülki-hüquqi müstəvidə icrasını təmin edir. Onlar maddi zərərin, hətta mənəvi zərərin ödənilməsini tələb edə bilərlər.

Dövlət proteksionist siyasət apararaq idxal rüsumlarını yüksəldir, yerli istehsalçıya vergi güzəşti təqdim edir. Bu, yerli istehsalçını qoruya bilər. Eyni zamanda rəqabətin qlobal səviyyədə azalmasına və istehlakçıların daha baha mallar almağına səbəb olur.

Bəzən böyük şirkətlər innovasiya yatırımlarını daha rahat edir, geniş resursları var. Amma inhisar eyni zamanda qiymətlərin qaldırılması, yenilikləri gecikdirmə riski yaradır. Necə balans yaranır?

Bir çox hallarda cərimələrlə kifayətlənilir. Bəs daha ağır nəticəli kartel və ya inhisar pozuntusu olduqda şirkət rəhbərliyi cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilərmi?