Xammal qaynaqlarına çıxışı məhdudlaşdırmaq nədir?

Bazar iştirakçılarının birlikdə qiymətləri qaldırmaq, müəyyən səviyyədə saxlamaq və ya cüzi fərqlə razılaşdırmaq niyyəti qiymət sövdələşməsidir. Nəticədə istehlakçılar daha yüksək ödəniş etməyə məcbur qalır, bazar isə rəqabət dinamikasını itirir. Bu addım rəqabət hüququnun kobud şəkildə pozulması sayılır.

Bir şirkət eyni məhsulu ayrı müştərilərə fərqli qiymətə satırsa, bunun fərqli əsasları ola bilər (məhsul həcmi, uzunmüddətli müqavilələr, yükləmə-çatdırma xərcləri və s.). Amma sırf rəqibləri sıxışdırmaq üçün diskriminasiya aparılsa, bu haqsız rəqabətdir.

Qlobal şirkətlər bir neçə ölkədə eyni anda rəqabəti poza bilər. Dünya miqyasında antiinhisar orqanları bir-birinə məlumat ötürə və ortaq istintaq apara bilər. Məsələn, Avropa Komissiyası, ABŞ FTC, Azərbaycandakı qurumlar müəyyən razılaşmalarla informasiya mübadiləsi edirlər.

Qanunvericilikdə rəqabəti məhdudlaşdıran sazişlər dedikdə, iki və ya daha çox sahibkar arasında bazar payını bölüşdürmək, qiymətləri razılaşdırmaq, istehsalı azaltmaq və ya bazara girişə maneə yaratmaq məqsədi ilə edilən gizli razılaşmalar nəzərdə tutulur. Bu cür sazişlər rəqiblərə qarşı qəsdən üstünlük əldə etmək və istehlakçılara zərər vurmaq üçün edilir.

Bir şirkətin haqsız rəqabət praktikalarından zərərçəkən istehlakçı və ya rəqib sahibkar, bunu rəqabət orqanına şikayət edə bilər. Şikayət, yazılı formada sübutlarla (məsələn, müqavilələr, qiymət cədvəlləri, reklam materialları və s.) birlikdə təqdim edilə bilər. Orqan bu şikayəti araşdırmalı və qanun pozuntusu aşkarlanarsa, müvafiq tədbirlər görməlidir.

Müvafiq olaraq İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti bu sahə ilə məşğuldur. Onlar antiinhisar, haqsız rəqabət, istehlakçıların hüquqlarının qorunması üzrə dövlət siyasətini həyata keçirirlər.

Orqan cərimə kəsərsə, hədəf şirkət bu qərarı icra etməlidir, amma qərarla razı deyilsə məhkəməyə şikayət edə bilər. Məhkəmə orqan qərarını ləğv edə və ya dəyişdirə, yaxud təsdiqləyə bilər. Bu, hüquqi müdafiə mexanizmidir.

Yalnız dövlət orqanları deyil, pozuntudan zərər çəkən bütün tərəflər, o cümlədən istehlakçılar və rəqiblər məhkəməyə müraciət edə bilər. Bu, rəqabət hüququnun mülki-hüquqi müstəvidə icrasını təmin edir. Onlar maddi zərərin, hətta mənəvi zərərin ödənilməsini tələb edə bilərlər.

Ticarət assosiasiyaları normalda üzvlər arasında təcrübə mübadiləsini təşkil edir, ancaq bəzən qeyri-formal şəkildə qiymət razılaşmaları, bazar bölgüsü, ya da kartel müqavilələri üçün platforma ola bilər. Bu rəqabət qanunvericiliyinin pozuntusudur.