Xarici şirkətlərin yerli bazara girişi rəqabəti necə təsir edir?

Kartel razılaşmaları, şirkətlərin bazarda rəqabəti məhdudlaşdıran, qiymətləri süni şəkildə qaldıran və bazarı bölüşdürən gizli anlaşmalarıdır. Bu anlaşmalar adətən yazılı deyil, şifahi şəkildə baş verir və aşkarlanması çətindir. Amma rəqabət qurumları maliyyə, mühasibatlıq sənədləri, şirkət yazışmaları, məlumat bazaları və hətta anonim məlumatlardan yararlanaraq kartelləri üzə çıxara bilirlər.

Damping, hər hansı şirkətin mallarını xarici bazarda maya dəyərindən də aşağı qiymətə satmasıdır. Yerli bazarda da bəzən bu taktikadan istifadə olunur. Nəticədə rəqiblər malın maya dəyəri ilə rəqabət apara bilmir, iflasa sürüklənir. Damping qısa müddətli olsa da, bazarda uzunmüddətli rəqabətə zərər vurur.

Bəzən böyük şirkətlər innovasiya yatırımlarını daha rahat edir, geniş resursları var. Amma inhisar eyni zamanda qiymətlərin qaldırılması, yenilikləri gecikdirmə riski yaradır. Necə balans yaranır?

Bir çox hallarda cərimələrlə kifayətlənilir. Bəs daha ağır nəticəli kartel və ya inhisar pozuntusu olduqda şirkət rəhbərliyi cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilərmi?

Rəqabət hüququ iqtisadiyyatın sağlam şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün qanunla müəyyənləşdirilən qaydaları əhatə edir. Bu qaydalar bazarda inhisarçılığın, sui-istifadə hallarının, məhdud rəqabət mühitinin qarşısını almağa və istehlakçıların maraqlarını qorumağa yönəlmişdir. Azərbaycan qanunvericiliyi, Rəqabət Məcəlləsi və digər normativ aktlar vasitəsilə, sahibkarlar arasında ədalətli rəqabət mexanizmini təmin etməyi hədəfləyir. Beləliklə, qanun, sərbəst bazar prinsiplərinə xələl gətirəcək bütün hərəkətlərin qarşısını alır və rəqabət mühitinin qorunmasına zəmin yaradır.

Franchise sahibi (franchisor) bəzən franchise alanlara (franchisee) başqa məhsullar satmağı qadağan edir, fiyat siyasətinə müdaxilə edir. Bu hallar ədalətli rəqabətə zidd ola bilər. Amma franchise sisteminin özünü qoruma tələbləri də var.

Bazarda xammal təchizatçısı olan şirkət, rəqibləri üçün material satışını qəsdən əngəlləyir və ya yüksək qiymət müəyyən edir. Nəticədə rəqiblər məhsul istehsal edə bilmir və bazardan çıxırlar. Bu, inhisarçı strategiya kimi dəyərləndirilir.

Müvafiq olaraq İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti bu sahə ilə məşğuldur. Onlar antiinhisar, haqsız rəqabət, istehlakçıların hüquqlarının qorunması üzrə dövlət siyasətini həyata keçirirlər.

Bir şirkətin haqsız rəqabət praktikalarından zərərçəkən istehlakçı və ya rəqib sahibkar, bunu rəqabət orqanına şikayət edə bilər. Şikayət, yazılı formada sübutlarla (məsələn, müqavilələr, qiymət cədvəlləri, reklam materialları və s.) birlikdə təqdim edilə bilər. Orqan bu şikayəti araşdırmalı və qanun pozuntusu aşkarlanarsa, müvafiq tədbirlər görməlidir.