Əmək müqaviləsi vs mülki-hüquqi müqavilə: əsas fərqlər

Gündəlik iş həyatında çox vaxt qarşılaşdığımız, lakin əhəmiyyəti tam dərk edilməyən bir məsələ var: iş münasibətlərini tənzimləyən müqavilənin növü. Azərbaycanda həm işəgötürənlər, həm də işçilər üçün əmək müqaviləsi və mülki-hüquqi müqavilə arasında əsas fərqləri dəqiq bilmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Səhv seçim, sonradan ciddi hüquqi və maliyyə problemlərinə yol aça bilər. Bu məqalədə biz bu iki müqavilə növünü dərindən araşdıraraq, onların xüsusiyyətlərini, hüquqi nəticələrini və sizin üçün hansının daha uyğun olduğunu anlamağa kömək edəcəyik. Gəlin, bu vacib mövzuya aydınlıq gətirək və hüquqlarınızı tam şəkildə qorumaq üçün bilməli olduğunuz nüansları birlikdə öyrənək.

Niyə bu fərq vacibdir?

Bir çox hallarda tərəflər bilmədən və ya bilərəkdən, əmək münasibətlərini mülki-hüquqi müqavilə (məsələn, xidmət və ya podrat müqaviləsi) ilə rəsmiləşdirirlər. İşəgötürənlər bəzən sosial sığorta ödəmələrindən, məzuniyyət haqlarından və digər sosial öhdəliklərdən yayınmaq üçün bu yola əl atırlar. Lakin bu cür “maskalanma” ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi aydın şəkildə müəyyən edir ki, əmək münasibətləri mülki-hüquqi müqavilə adı altında gizlədilə bilməz. Belə hallarda, məhkəmə və ya aidiyyəti dövlət orqanları münasibətlərin faktiki xarakterini araşdıraraq, onları əmək münasibəti kimi tanıya bilər ki, bu da işəgötürən üçün böyük cərimələr, ödənilməmiş sosial haqlar və digər maliyyə yükləri deməkdir. İşçilər üçün isə bu, sosial təminatdan məhrum olmaq, məzuniyyət hüququnun itirilməsi və işdən çıxarılma zamanı müdafiəsiz qalmaq deməkdir. Bu səbəbdən, əmək müqaviləsi və mülki-hüquqi müqavilə arasındakı əsas fərqləri bilmək hər iki tərəf üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Əmək müqaviləsi nədir?

Əmək müqaviləsi, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənən, işəgötürən ilə işçi arasında yaranan hüquqi sənəddir. Bu müqavilə, işçinin müəyyən bir işi şəxsən görməsi, işəgötürənin daxili intizam qaydalarına riayət etməsi və işəgötürənin onun əməyini ödəməsi öhdəliyini özündə ehtiva edir.

Əmək müqaviləsinin əsas xüsusiyyətləri:

• Tabelik və Nəzarət

  İşçi, işəgötürənin rəhbərliyi və nəzarəti altında işləyir, onun göstərişlərinə əməl edir və iş rejimini gözləyir. Yəni işəgötürən işçinin iş prosesini necə yerinə yetirdiyinə dair birbaşa nəzarət edir.

• Davamlılıq və Stabillik

  Əmək münasibətləri adətən davamlı və uzunmüddətli xarakter daşıyır. Müqavilənin müddəti bitdikdə və ya ləğv edildikdə, bu, Əmək Məcəlləsində göstərilən xüsusi əsaslarla və qaydalarla həyata keçirilir.

• Əmək haqqı və Sosial Təminatlar

  İşçiyə müntəzəm olaraq (adətən ayda iki dəfə) əmək haqqı ödənilir. Həmçinin, işçi məzuniyyət, xəstəlik vərəqəsi, işsizlik müavinəti, pensiya təminatı və s. kimi sosial zəmanətlərə malik olur. İşəgötürən işçinin əmək haqqından sosial sığorta və digər məcburi ödənişləri ayıraraq dövlət büdcəsinə köçürmək öhdəliyini daşıyır.

• İş yeri və Alətlər

  İşəgötürən işçini iş yeri, iş alətləri və təhlükəsiz əmək şəraiti ilə təmin edir.

Mülki-hüquqi müqavilə nədir?

Mülki-hüquqi müqavilə (məsələn, podrat, xidmət göstərilməsi və ya tapşırıq müqaviləsi), Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə tənzimlənən, iki müstəqil tərəf arasında yaranan müqavilədir. Bu müqavilə, müəyyən bir nəticənin əldə edilməsi və ya xidmətin göstərilməsi üçün bağlanır.

Mülki-hüquqi müqavilənin əsas xüsusiyyətləri:

• Müstəqillik

  Podratçı və ya xidmət göstərən şəxs (işçi deyil) müqavilə üzrə öhdəliyi yerinə yetirərkən, işin necə görüləcəyinə dair müstəqil qərarlar qəbul edir. O, sifarişçinin daxili intizam qaydalarına tabe deyil və iş vaxtına nəzarət edilmir.

• Nəticəyə Yönəlmə

  Ödəniş işin tamamlanmış nəticəsinə və ya göstərilmiş xidmətin yekununa görə həyata keçirilir. Müqavilənin predmeti bir proses deyil, konkret bir nəticədir (məsələn, vebsaytın hazırlanması, təmir işlərinin görülməsi, hüquqi məsləhətin verilməsi).

• Müddətli və ya Birdəfəlik Xarakter

  Bu cür müqavilələr adətən müəyyən bir layihənin və ya tapşırığın tamamlanması üçün bağlanır və müəyyən müddətə və ya birdəfəlik xarakter daşıyır.

• Öz Alətləri və Riski

  Podratçı adətən işi öz alətləri, vəsaitləri və öz riski altında yerinə yetirir. Yəni işin yerinə yetirilməsi zamanı yaranan risklərin əksəriyyəti onun üzərinə düşür.

• Sosial Təminat Yoxdur

  Mülki-hüquqi müqavilə üzrə işləyən şəxsə məzuniyyət, xəstəlik vərəqəsi, işsizlik müavinəti və ya digər sosial zəmanətlər verilmir. Tərəflər arasında bu barədə ayrıca razılaşma olmadığı təqdirdə, sifarişçi sosial sığorta və digər ödənişləri etmək öhdəliyini daşımır.

Əmək müqaviləsi vs mülki-hüquqi müqavilə: əsas fərqlər

Praktik məsləhətlər: Necə səhv etməməli?

Bu iki müqavilə növü arasındakı incə fərqləri anlamaq, hər iki tərəf üçün gələcək hüquqi riskləri minimuma endirməyə kömək edəcək.

İşəgötürənlər üçün:

1. Dürüst olun: Əmək münasibətlərini mülki-hüquqi müqavilə adı altında gizlətməyə çalışmayın. Bu, sonradan böyük cərimələrə və digər hüquqi problemlərə səbəb ola bilər.
2. İşin xarakterini müəyyənləşdirin: Əvvəlcə, görüləcək işin və ya xidmətin əsl xarakterini təhlil edin. İşçi daxili qaydalara tabe olacaqmı, yoxsa müstəqil işləyəcək? İş prosesi idarə olunacaqmı, yoxsa yalnız yekun nəticə vacibdir?
3. Hüquqi məsləhət alın: Əmin olmadığınız təqdirdə, bir hüquqşünasla məsləhətləşin. Peşəkar rəy, müqavilə növünün düzgün seçilməsinə və qanun pozuntularının qarşısının alınmasına kömək edəcək.

İşçilər üçün:

1. Müqavilənin məzmununu oxuyun: Müqaviləni imzalamadan əvvəl diqqətlə oxuyun. Orada “podratçı”, “xidmət göstərən” kimi terminlərin istifadə olunmasına baxmayaraq, işəgötürənin daxili qaydalarına tabe olmanız, müəyyən iş rejimində işləməyiniz və ya işəgötürənin alətlərindən istifadə etməyiniz tələb olunursa, bu, əslində əmək münasibətlərinin “maskalanması” ola bilər.
2. Hüquqlarınızı bilin: Əgər sizinlə mülki-hüquqi müqavilə bağlanılıbsa, lakin faktiki olaraq əmək müqaviləsinə xas münasibətlər yaranıbsa, siz əmək qanunvericiliyi ilə təmin olunan hüquqlarınızı (məsələn, məzuniyyət, xəstəlik vərəqəsi, işdən çıxarılma zamanı müdafiə) tələb edə bilərsiniz.
3. Şübhəniz varsa, mütəxəssisə müraciət edin: Müqavilənin növü barədə şübhələriniz varsa, bir hüquqşünasa müraciət edin. O, sizin vəziyyətinizi təhlil edərək, hüquqlarınızı qorumağa kömək edəcək.

Yadda saxlayın ki, müqavilə növünün düzgün seçimi həm sizin hüquqlarınızın qorunması, həm də gələcək potensial problemlərin qarşısının alınması üçün təməl daşıdır. Əmin olmaq istəyirsinizsə ki, seçdiyiniz müqavilə forması Azərbaycan qanunvericiliyinə tam uyğundur və sizin maraqlarınızı layiqincə qoruyur, peşəkar hüquqi dəstəyə müraciət edin. Müqavilə növünün düzgün seçimi üçün hüquqi rəy istəyin.